Nga: Dilver Husain 

Islami nuk është i ri në Evropë.1 Viti 711 era jonë2 citohet shpesh si koha kur myslimanët nga Afrika e Veriut hynë në Spanjë; megjithatë pika e parë e kontaktit zyrtar ndoshta ishte kur Muhamedi (paqja dhe mëshira e Allahut qofshin me të) dërgoi lajmëtarin Dihja ibn Khalifa3 tek Herakliu4 në vitin 628 (era jonë).5 Disa vite më vonë në vitin 652 të erës sonë, Muavijeh ibn Abi Sufjan6 dërgoi trupat në Siçili.7 Që nga kjo kohë myslimanët kanë bashkëvepruar me Evropën në forma të ndryshme. Në të vërtetë do të ishte e drejtë të themi se Islami ka qenë një fenomen evropian për një pjesë të madhe të historisë së tij – qytetërimi mysliman ka ekzistuar për pothuajse 800 vjet në Spanjë dhe mbi 250 vjet në Sicili. Bashkë me këtë vendosje të Komuniteteve Myslimane Evropiane, ka pasur gjithashtu dhe pika të tjera takimi - prania e shkurtër në Francën jugore, konfliktet në Austri dhe sigurisht kryqëzatat.

Bota e ka parë Evropën të arrijë në pjesë të tjera të botës gjatë kolonializmit dhe pas kësaj u bë shpërngulja e myslimanëve në Evropë, për të gjetur punë dhe një jetë më të mirë. Që Islami dhe Evropa të mësojnë të jetojnë së bashku duhet të theksojmë se historia e përbashkët e Islamit dhe Evropën nuk është vetëm një tablo shkatërrimi dhe errësire, por përmban raste të panumërta të shkëmbimit të njohurive, zhvillimit reciprok dhe partneritetit. Tani dijetarët evropianë jetojnë në një klimë, ku janë gati ta pranojnë ndikimin e madh të qytetërimit mysliman në formimin e Evropës; kontributin e Ibn Kaldunit8 në sociologji dhe histori, të Razit9 dhe Ibn Sinas10 në mjekësi dhe Khuwarizmit 11 në matematikë.

Përdorimi i zakonshëm i fjalëve si alkooli, alkimia dhe algjebra vijnë nga arabishtja. Udhëtimet e gjata të evropianëve drejt qendrave të dijes në Kordovë, Toledo dhe Granadë në Spanjën myslimane dëshmojnë kontributin e myslimanëve në formimin e Evropës. Urtësia e grekëve të lashtë u ruajt dhe u shënua nga arabët, si shkrimet e Aristotelit, Euklidit, Galenit, Arkimedit dhe të tjerëve, të cilat u përkthyen në arabisht dhe më vonë në latinisht.12 Faktikisht, arabishtja mund të konsiderohet si një prej gjuhëve klasike të Evropës.13

Montgomery Watt është shprehur: "Si rrjedhim kultura superiore e arabëve hapi gradualisht rrugën e saj drejt Evropës perëndimore, me anë të lidhjeve tregtare dhe pranisë politike në Spanjë dhe Sicili. Edhe pse Evropa perëndimore kishte lidhje me Perandorinë Bizantine transportonte më shumë nga arabët se sa nga bizantinët. Kur njeriu informohet për shkallën e gjerë të eksperimentimeve arabe, mendimit dhe shkrimit arab, ai e kupton se pa arabët, shkenca dhe filozofia evropiane nuk do të ishin zhvilluar në atë kohë që u zhvilluan".14

Evropa sot

Islami nuk njihet zyrtarisht nga Evropa.

Sot, në fillim të mijëvjeçarit të ri është më e rëndësishme se kurrë më parë t\'i kujtojmë vetes tonë partneritetin pozitiv historik mes Islamit dhe Evropës. Sot në Evropën perëndimore jetojnë 10 milionë myslimanë. Vitet 1990\' treguan një rritje dramatike të numrit të myslimanëve që u bënë "të dukshëm". Organizatat myslimane po përhapen shumë shpejt; si dhe ka një rritje të madhe në numrin e xhamive. Është interesante të vërejmë se ka një rrjedhje të qëndrueshme të atyre që po pranojnë Islamin. Islami është bërë një çështje e debatit të nxehtë: Cila do të jetë e ardhmja e këtyre myslimanëve në Evropë? A janë ata në kolonën e pestë (mbrojtës dhe ndihmues të armiqve të vendit ku jetojnë)? A janë ata një burim fundamentalizmi në një Evropë tolerante? A përbëjnë ata një kërcënim që duhet të pengohet dhe të asimilohet para se ta rrezikojnë stabilitetin e Evropës? Fatmirësisht jo të gjitha pjesët e Evropës mundohen nga pyetje të tilla.

Megjithatë është e vërtetë se mbizotëron një shkallë e lartë mosbesimi në lidhje me Tjetrin, nga ana e disa myslimanëve dhe nga ana e disa elementëve të caktuar brenda Evropës. Franços Leotard, në postin e ministrit të Mbrojtjes, deklaroi: Fundamentalizmi islamik është sot po aq i rrezikshëm sa ka qenë nazizmi".15 Teoritë e Huntingtonit edhe pse pjesa më e madhe e tyre janë hedhur poshtë, vazhdojnë të kenë ndjekësit e tyre të përkushtuar. Në gjithë Evropën duket se Islamofobia po rritet.16 Në një nivel më të përgjithshëm, ish kryetari i Partisë Konservatore të Mbretërisë së Bashkuar Lord Tebbit, pikëpamjet e të cilit për kriketin njihen17, deklaroi: "Nuk mund të kesh një ngarkesë të tërë të kulturave të ndryshme në një shoqëri; mund të kesh një kulturë për një shoqëri...Multikulturalizmi është një forcë ndarëse".18

Edhe pse këto mendime mund të mos jenë gjithmonë të rrymës kryesore, ato kanë ndikimet e tyre të rëndësishme mbi komunitetet e pakicës. Këto mund të krijojnë mendësinë e një kohe të vështirë tek ata që akoma i ruajnë kujtimet e trashëguara të kolonializmit. Duke përjashtuar disa shtete, Islami nuk njihet zyrtarisht nga Evropa. Pa dyshim Islami është këtu, d.m.th është realiteti, por njohja zyrtare ka ndikimin e vet në botëkuptim, konsolidim, status e kështu me radhë. Evropa perëndimore ka zhvilluar modele të ndryshme për ta trajtuar Islamin. Austria, Spanja dhe Belgjika e kanë njohur Islamin zyrtarisht. Suedia është e gatshme të financojë disa aktivitete për myslimanët me kusht që ata të përfaqësohen nga organizata të një përmase të caktuar minimale. Në Francë asnjë komunitet fetar nuk njihet zyrtarisht. Themelimi i Laicite (laicizmit) në vitin 1905 e ndalon shprehjen e fesë në jetën publike. Në bazë të kësaj u zhvilluan incidentet për shaminë. Megjithatë është e rëndësishme të theksojmë se presidenti francez varroset tradicionalisht në Notre Damë dhe kësula e hebrenjve tolerohet. Gjermania akoma nuk e pranon se është një vend emigracioni; prandaj emigrantët njihen si gasterbeiter, ose punëtorë të ftuar, edhe pas tre brezash. Britania edhe pse nuk e njeh ligjërisht komunitetin mysliman, ka strehuar dhe ka pranuar larminë e pakicave të saj.

Imazhet e Islamit

Gjatë bashkëveprimit të gjatë mes Evropës dhe Islamit janë krijuar shumë imazhe negative për Islamit, disa prej tyre të motivuar politikisht dhe disa të tjera për shkak të ndryshimeve fetare. Në epokën mesjetare njerëzit mendonin se myslimanët ishin idhujtarë të cilët adhuronin Muhamedin (paqja dhe mëshira e Allahut qofshin mbi të), ose se Muhamedi ishte magjistar ose në raste të tjera, djalli Mahound ose antikrishti. Islami përshkruhej si fe e gënjeshtërt, si një tjetërsim i qëllimshëm i të vërtetës. Për më tepër se ishte fe e dhunës që u përhap me shpatë. Myslimanët mendohej se ishin njerëz të cilët ishin të dhënë pas dëshirave fizike dhe vetëkënaqjes; imoraliteti dhe homoseksualizmi dukej se justifikoheshin nga besimi. Shumë prej këtyre mendimeve u trilluan për të krijuar një aleancë me botën e krishterë për të luftuar në Kryqëzatat, për të treguar se Tjetri po jetonte në errësirë, duke justifikuar kështu nevojën për t\'u ndërruar fenë apo për t\'i luftuar.19 Është me interes të theksojmë se disa prej këtyre imazheve ekzistojnë edhe sot, si dhe ka imazhe të tjera të reja.

A përbën Islami kërcënim?

Le të mendojmë për një çast për gjendjen e Islamit në botën bashkëkohore. Myslimanët jetojnë në dy gjendje të përgjithshme: e para si pakicat në perëndim, në Kinë etj. dhe e dyta në vendet ku shumica është myslimane. Po të marrim rastin e parë do të duhej një shtrirje e gjerë e imagjinatës për t\'i përshkruar këto pakica si kërcënim për Evropën ose perëndimin. Këto komunitete janë të frikësuara nga mjedisi ku jetojnë. Është e mundur që vlerat kulturore dhe fetare, normat etike të të shpërngulurve të shkatërrohen në brezin e dytë apo të tretë. Këto komunitete po mundohet të mbrohen dhe nuk përbëjnë ndonjë kërcënim ndaj rendit të shpallur në vendin ku ata jetojnë.

Duke parë botën myslimane, politikat e pushtetit janë shumë të ndryshme. Ka 56 shtete myslimane, por shumicave e myslimanëve kanë rezerva të mëdha për sa i përket "islamizmit" të këtyre shteteve. Pjesa më e madhe e këtyre shteteve janë në kategorinë e vendeve në zhvillim ose quhen Bota e Tretë; ata janë mbytur në borxhe ndaj Fondit Monetar Ndërkombëtar, Bankës Botërore dhe vendeve të zhvilluara. Për sa i përket teknologjisë ata po mundohen të arrijnë botën perëndimore. Ndikimi i medias perëndimore dhe procesi i globalizimit dominojnë mbi ta. Disa vende kanë minerale dhe burime të naftës, por marrëdhëniet mbizotëruese politike janë të tilla që zakonisht është shumë e vështirë t\'i përdorësh në ndonjë mënyrë kundër interesave perëndimore. Lufta e Gjirit Persik e dëshmon këtë. Ne mund ta konsiderojmë këtë situatë nga një perspektivë tjetër dhe të shohim se shteti i Izraelit ekziston mes shteteve myslimane, asnjëra prej tyre nuk e pëlqen praninë e tij atje, por asnjëra prej shteteve nuk është aq e fuqishme dhe e pavarur për ta ndryshuar gjendjen. Ngjarjet që ndodhën në Bosnje duket se kanë pasur një ndikim të thellë emocional tek myslimanët në të gjithë botën, por komuniteti mysliman ndërkombëtar nuk ishte i aftë të kishte një ndikim serioz politik. Në fakt ndihma e vetme që mund të ofronte ishte mbledhja e parave për organizatat bamirëse. Atëherë si mund të përbëjë kërcënim një komunitet i tillë ndërkombëtar ndaj fuqisë së vendosur të perëndimit?

Myslimanët sot në Evropë

Myslimanët në Evropë kanë kaluar të paktën tre valë të mëdha të vetëdijes.

Komuniteti mysliman, që është një komunitet i ri (në Mbretërinë e Bashkuar 75% e komunitetit mysliman është nën 35 vjeç20, ka problemet e veta. Një numër i madh i të rinjve përballen me një krizë identiteti, të ndarë mes kulturës së prindërve të tyre dhe asaj të mjedisit. Në këtë kontekst duhet të vendoset rigjallërimi islam. Myslimanët në Evropë kanë kaluar të paktën tre valë të mëdha të vetëdijes.

Së pari, në fund të viteve 1970\' revolucioni iranian pari një ndikim të madh në botën myslimane, madje dhe tek myslimanët që jetonin në Evropë, pavarësisht nga qëndrimi i tyre kundrejt Revolucionit Iranian; kjo ishte një shenjë se Islami po ngrihej.

Së dyti, "Satanic Verses" të Salman Rushdie në vitin 1989 i bëri shumë myslimanë në Shtetet e Bashkuara, veçanërisht të rinjtë të meditonin për veten e tyre dhe rolin e tyre në shoqëri, e cila dukej se e nënvlerësonte besimin dhe të drejtat e tyre. Çështja e hixhabit ose e mbulesës pati një ndikim të ngjashëm në vendet e tjera evropiane.

Së treti, lufta e Gjirit Persik, Bosnja dhe ngjarjet e tjera të fundit politike kanë ngjallur një lëvizje të madhe brenda komunitetit mysliman. Kur Iraku iu kundërvu Iranit, shihej si e arsyeshme që Sadam Huseini të armatosej; por kur ai pushtoi Kuvajtin, ai duhej ndaluar. Megjithatë serbët u lejuan t\'i vrasin boshnjakët. Zgjedhjet legjitime në Algjeri u anuluan në emër të mbrojtjes së demokracisë, ndërsa ushtria turke ndërhyri me arrogancë në procesin demokratik dhe u lejua t\'i mbajë peng politikanët e vendit. Kur Shtetet e Bashkuara mbrojtën afganët kundër Rusisë ata u quajtën luftëtarë të lirisë; por kur palestinezët luftojnë për pavarësi ata quhen terroristë. Imazhi i Islamit është akoma imazh i dhunës dhe terrorit që burojnë nga xhihadi edhe pse ndoshta të gjitha aktet e xhihadit këta 100 vitet e fundit kanë qenë beteja mbrojtjeje për liri dhe vetëvendosje. Kur shpërthen një bombë në Kajro duket shumë e arsyeshme që një gazetar në Bradford të ndalojë një të ri mysliman në rrugë dhe ta pyesë për mendimin e tij ose të saj lidhur me këtë çështje, por asnjë nuk mendon të pyesë një kopt në Egjipt për konfliktin në Irlandën e Veriut.

Si rregull kjo ka krijuar zhgënjim dhe ka kontribuar për një ndjenjë fyerjeje dhe refuzimi. Disa elemente të rilindjes islame kanë prekur këto tendenca të refuzimit dhe zemërimit dhe kanë dhënë një rrugëdalje duke dënuar zhurmshëm perëndimin dhe të gjitha gjërat që janë perëndimore. Megjithatë rilindja islame nuk është një reagim negativ; por është kryesisht një udhëtim i zbulimit të vetvetes dhe në fakt një numri në rritje të rinjsh, u mundëson të zbulojnë një alternativë tjetër nga kultura prindërore – një kulturë islamo-evropiane. Kjo ndodh nga një proces i shpërndarjes së bagazhit kulturor të islamit aziatik ose arab, për t\'u kthyer tek parimet bazë dhe themelore dhe për t\'i zbatuar ato në një kontekst evropian. Ky proces mund të jetë vetëm i shëndetshëm për Evropën, sepse krijon njerëz të cilët kanë besim tek identiteti i tyre: ata janë myslimanë evropianë. Ata duan të kontribuojnë për të ardhmen e tij për të ndërtuar një Evropë më të mirë për veten dhe për fëmijët e tyre. Khurshid Ahmed ka thënë: "Do të ishte tragjedi po të bëheshim të burgosur të së kaluarës".21

Ashtu si myslimanët deklarojnë se Islami nuk është monolit, ata duhet të kuptojnë se as Evropa nuk është monolite. Ka shumë njerëz në Evropë të cilët janë të përgatitur t\'i shikojnë objektivisht në mos me dhembshuri problemet me të cilat përballen myslimanët. Për më tepër është e rëndësishme të theksojmë se përpjekjet e lëvizjeve islame nuk janë kundër perëndimit apo Evropës; ato janë një proces i komunitetit dhe vetëzhvillimit ashtu si ka thënë Hasan Turabi: "Perëndimi nuk është preokupimi ynë. Ne jemi të interesuar për rigjenerimin konstruktiv të shoqërive tonë, duke vënë në lëvizje shpirtrat dhe mendjet tona, jo duke luftuar "Shejtanët e mëdhenj". Duke përjashtuar rastin kur një linjë veprimi drejtohet kundër Islamit, perëndimi nuk është armik për ne".22

Kontakti me Evropën u ka mundësuar myslimanëve të mësojnë shumë: në fakt ndërsa krenohemi se evropianët kanë mësuar nga krijimitaria Andalusiane, duhet të tregojmë mirënjohje për myslimanët që studiojnë tani në universitetin e Oksfordit, Kembrixhit dhe të Londrës. Shumë prej lëvizjeve të besimtarëve në ringjallje kanë përvetësuar ide23, metoda madje dhe struktura nga modelet evropiane. Takimet me Evropën moderne i kanë nxitur myslimanët të angazhohen në debate të brendshme për çështje të ndryshme si për demokracinë, pluralizmin, rolin dhe statusin e gruas, konceptet e darul-harb etj. Faktikisht gjithë botëkuptimi i myslimanëve po pëson ndryshime. Në vitin 1992, gjatë një seminari fikhu në Francë për temën "Myslimanët në Perëndim", një grup dijetarësh myslimanë diskutuan disa prej këtyre ideve. Njëri prej kundërshtimeve që ata ngritën për konceptet e dara al-harb dhe dara al-Islam ishte se një karakteristikë kryesore dar al-Islam është siguria, por si mund ta quajmë botën myslimane dar al-Islam kur ka kaq shumë diktaturë dhe persekutim ndaj dijetarëve dhe aktivistëve myslimanë? Në mënyrë të ngjashme si mund ta quajmë perëndimin dara al-harb kur këta myslimanë shpesh duhet të largohen nga vendet e tyre dhe të kërkojnë azil politik në perëndim?24

E ardhmja

Rruga për të mësuar ta pranojmë njëri-tjetrin dhe si rrjedhim të jemi të aftë të jetojmë me njëri-tjetrin mund të mos jetë e lehtë; në të vërtetë ky është një proces delikat, por nuk ka alternativë tjetër. Do të duhet kohë sepse imazhet negative janë krijuar përgjatë shekujve dhe nuk do të zëvendësohen brenda natës. Faktikisht, në mënyrë që Evropa dhe Islami ta kuptojnë njëri-tjetrin duhet ta kuptojnë veten e tyre më mirë25, sepse nocionet e unit dhe të tjetrit shfaqin një ndikim reciprok.

Unë mendoj se përgjegjësia më e madhe gjendet në duart e shumicës, komunitetit mikpritës, Evropës. Pakicat mund të trajtohen në dy mënyra të ndryshme: 1 Larmia kulturore mund të përshtatet, madje dhe të festohet, gjë që do ta bënte pakicën të ndihej e mirëpritur dhe e gatshme të angazhohet në shoqëri; 2 ose larmia mund të druhet dhe të eliminohet me anë të dëbimit, shtypjes ose asimilimit të detyruar.

E para është rruga drejt pluralizmit dhe duket se është mënyra më e arsyeshme. Çdo përpjekje për të eliminuar identitetin mysliman do të shkaktojë vetëm më shumë probleme. Për ta kuptuar mund të shikojmë ndryshimet mes myslimanëve në Francë dhe në Mbretërinë e Bashkuar për të parë ndikimin e modeleve të ndryshme që praktikohen. Historia franceze dhe algjeriane vazhdon të jetë një pengesë e madhe, por Laicite francez dhe nocionet e uniteti kulturor vendosin një përgjegjësi të madhe mbi komunitetin mysliman. Ideja është të shmangen getot dhe zonat e përjashtimit, megjithatë rezultati është një komunitet që ndihet vazhdimisht i kërcënuar dhe i paduruar, për aq sa është në përgjithësi i paaftë për të menduar për veten si francez.

Sot myslimanët mund të përfaqësojnë një kulturë të ndryshme, por duhet të kujtojmë se kulturat janë rezultat i proceseve eklektike; kulturat nuk janë asnjëherë të pandryshueshme. A nuk ka qenë krishterimi dikur një fenomen lindor? Por me kalimin e kohës u ngulit në shoqërinë perëndimore. Përzierja e erëzave, qebapi, pica dhe burgerat (hamburgeri, sanduiçi) tani janë elemente të vendosura të kulturës britanike, prapëseprapë ato fillimisht nuk ishin britanike.

Shoqëritë myslimane kanë qenë tradicionalisht pluraliste.26 Teologjia myslimane i kujton njerëzimit se larmia është një faktor pozitiv dhe natyral në jetë, ku njerëzit mund të bashkohen për të mësuar për njëri-tjetrin.

O ju njerëz, vërtet Ne ju krijuam juve prej një mashkulli dhe një femre, ju bëmë popuj e fise që të njiheni ndërmjet vete, e s'ka dyshim se te All-llahu më i ndershmi ndër ju është ai që më tepër është ruajtur (nga të këqijat), e All-llahu është shumë i dijshëm dhe hollësisht i njohur për çdo gjë. (El-Huxhurat 49:13)

Sikur të donte All-llahu, do t'ju bënte një popull (në fe e sheriat). (El-Maideh 5:48)

Pluralizmi krijon një rrugë për të ardhmen e Evropës që të jetë i fortë, i qëndrueshëm dhe paqësor. Myslimanët duhet të bashkohen me njerëzit e tjerë, pavarësisht nga besimi dhe të punojnë së bashku për të mirën e përbashkët, ashtu si Muhamedi (paqja dhe mëshira e Allahut qofshin mbi të) hyri në hilf al-fudul.27 Alternativa për në pluralizëm do të ishte përshpejtimi dhe përgatija për një lloj përplasjeje qytëtërimesh ose eliminimi i njëra-tjetrës dhe kjo do të ishte një goditje e tmerrshme për Evropën dhe Islamin. Do të ishte shumë e trishtueshme nëse mundësitë do të humbeshin.